مرکب چاپ، یکی از اجزای کلیدی در فرآیند چاپ است که تاریخچهای غنی و پیچیده آن به دوران باستان برمیگردد. انسانها در زمانهای قدیم برای انتقال اطلاعات و هنرهای خود از انواع مختلف مرکب استفاده میکردند. این مرکبها از ترکیبی از رنگدانهها و حاملها تشکیل میشدند که به مرور زمان و با پیشرفت تکنولوژی، مواد تشکیلدهندهشان دچار تغییرات زیادی شد.
در حال حاضر، با توجه به تحولات تکنولوژیکی و نیازهای متنوع بازار، انواع مختلفی از مرکبهای چاپ ساخته و عرضه میشوند که هر کدام دارای ویژگیها و کاربردهای خاص خود هستند و هر یک به نوعی در فرآیندهای چاپ مدرن نقش دارند.
در این مقاله، قصد داریم نگاهی به تاریخچه، اجزای تشکیلدهنده و انواع مختلف مرکبهای چاپ بیندازیم تا درک بهتری از نقش و اهمیت این مرکبها در صنعت چاپ داشتهباشیم. با وارنا همراه باشید.
مرکب چاپ چیست؟
مرکب چاپ مخلوط پیچیدهای از ترکیبات شیمیایی است که برای رنگیکردن سطوح مختلف استفاده میشود تا تصویر، متن یا طرحهای خاصی را ایجاد کند. از این مرکبها روی سطوحی مانند کاغذ، پلاستیک، شیشه، پارچه و سایر انواع بستهبندی محصولات استفاده میشود.
مرکبهای چاپ معمولا به شکل جامد، مایع یا گاز هستند و از طریق روشهای خشککردن فیزیکی، شیمیایی یا ترکیبی از هر دو، تغییر حالت میدهند. سه ویژگی اصلی این مرکبها عبارتنداز رنگ، براقیت و شفافیت. شرکتهای چاپ، بسته به اینکه از چه فرآیندی در چاپ استفاده میشود و اینکه قرار است این مرکبها بر روی چه سطحی اعمال شوند، نسبتهای مختلف حامل، مواد رنگآمیزی و اجزای افزودنی را مشخص میکنند.
مواد رنگآمیزی معمولا بهصورت رنگدانهها، حاملها و لاکها هستند. برای اینکه با مواد رنگآمیزی بهتر آشنا شوید، باید بدانید که مواد تشکیلدهنده آنها مانند حلال مرکب چاپ چیست و چه نقشی در ساخت مرکب چاپ دارند. مواد افزودنی نیز مخلوط مرکب را تثبیت کرده و ویژگیهایی مانند طول عمر، مقاومت دربرابر سایش، مقاومت دربرابر نور خورشید و غیره را به مرکب اضافه میکنند.
یک مرکب چاپ خوب باید دارای ویژگیهای زیر باشد:
- قدرت چسبندگی مناسب: مرکب باید بهخوبی به سطح چاپ بچسبد و بهراحتی کنده یا محو نشود.
- رنگ و شدت مناسب: رنگدانهها باید دارای شدت رنگ بالا بوده و دربرابر نور و شرایط محیطی بهراحتی از بین نروند.
- زمان خشکشدن مناسب: مرکب باید به سرعت خشک شود تا از پخششدن و ایجاد لکه جلوگیری کند.
- مقاومت دربرابر آب و مواد شیمیایی: بهتر است که مرکب دربرابر رطوبت و مواد شیمیایی مقاوم باشد.
تاریخچه مرکب چاپ
میتوان گفت که مرکبها راه درازی را طی کردهاند! مرکب برای این ساخته شد تا انسانها بتوانند تمام افکار و ایدههای خود را ثبت کنند. در دوران باستان، انسانها از مرکب روی دیوارهای غار استفاده میکردند، اما حالا از آن برای نوشتن روی کاغذ استفاده میشود. هندیها در قرن چهارم پیش از میلاد به استفاده از مرکب معروف بودند. مرکبی که آنها استفاده میکردند از سه ماده اصلی ساخته میشد:
- استخوانهای سوخته
- قیر
- مادهای به نام تار (Tar) که شبیه به قیر و به رنگ سیاه
همچنین، شواهد نشان میدهد که مرکب در سال ۲۵۶ پیش از میلاد توسط تمدنهای باستانی چین استفاده شدهاست. این مرکبهای چینی کاملا با مرکبهای هندی متفاوت بودند؛ زیرا ماده تشکیلدهنده آنها حاوی چسب ماهی (حاوی استخوانها و بافتهای ماهی) بود.
یکی از موادی که در ساخت مرکب نقش مهم و تاریخی دارد، کربن سیاه است. از کربن سیاه برای ساخت مرکبهای سیاه استفاده میشود. اما فرآیند ساخت مرکب به سادگی گذشته نیست و بسیار پیچیدهتر شدهاست.
اجزای تشکیل دهنده مرکب
مرکبهای چاپ با دقت بالایی ساخته میشوند. ترکیب دقیق و تعادل اجزای این مرکبها بسیار مهم است؛ زیرا بهطور مستقیم بر روی عملکرد و کیفیت آن تاثیر میگذارد. مهمترین اجزای تشکیلدهنده مرکب چاپ عبارتنداز:
- رنگدانهها: شامل رنگهای ریز آسیابشده هستند که به مرکب رنگ میدهند.
- چسبها: شامل موادی است که رنگدانهها را در کنار هم نگه میدارند و قدرت چسبندگی به سطح چاپ را افزایش میدهند.
- حلالها: حلالها وظیفه کنترل ویسکوزیته مرکب را برعهده دارند و به خشکشدن کمک میکنند و به آن اجازه میدهند روی سطح چاپ بنشیند.
- افزودنیها: شامل مواد اضافی است که خواص خاص مرکب را افزایش میدهند؛ مانند عوامل خشککننده، تثبیتکنندهها و ضدکفها.
- رزینها: رزینها بهعنوان بخشی از سیستم چسب عمل کرده و به دوام و چسبندگی کلی مرکب کمک میکنند.
انواع مرکب چاپ
انواع مرکب چاپ براساس ویژگیهای زیر دسته بندی میشوند.
- روش چاپ
- نوع ماشین چاپ
- روش خشکشدن
معرفی انواع مرکب چاپ براساس نوع ماشین چاپ
مرکب چاپ بر اساس نوع ماشین چاپ به 9 گروه زیر تقسیم میشوند که عبارتند از:
ماشین چاپ جوهر افشان (Inkjet Printer)
ماشینهای جوهر افشان، قطرات کوچکی از مرکب را با استفاده از نازلهای ریز بر روی کاغذ یا سطوح دیگر میپاشند. این نوع دستگاهها برای تولید تصاویر با کیفیت بالا و رنگهای زنده مناسب است و معمولا در محیطهای خانگی و اداری از آنها استفاده میشود. مرکبهای چاپی که دستگاههای جوهر افشان استفاده میشوند عبارتنداز:
- مرکبهای رنگی (Dye-Based Inks): مرکبهای رنگی از رنگدانههای محلول در مایع تشکیل شدهاند و بهدلیل قابلیت حلشدن کامل، رنگهای زنده و با کیفیتی تولید میکنند. از این مرکبها برای چاپ عکس و تصاویر با کیفیت بالا استفاده میشود؛ اما بهدلیل حساسیت به نور و رطوبت، در طول زمان محو شده و دوام کمتری نسبت به مرکبهای پودری دارند.
- مرکبهای پودری (Pigment-Based Inks): مرکبهای پودری از ذرات رنگی جامد که در یک مایع معلق هستند، تشکیل شدهاند. این مرکبها به سطح کاغذ میچسبند و بهدلیل مقاومت بالاتر دربرابر نور و رطوبت، دوام بیشتری نسبت به مرکبهای رنگی دارند. از این مرکبها برای چاپ حرفهای و صنعتی، مانند چاپ آثار هنری و تابلوهای تبلیغاتی، استفاده میشود.
ماشین چاپ لیزری (Laser Printer)
چاپگرهای لیزری از لیزر برای ایجاد تصویر بر روی یک صفحه (درام) حساس به نور استفاده میکنند. این درام، مرکب را به کاغذ منتقل میکند و آن را با حرارت به کاغذ میچسباند. این دستگاه چاپ برای تولید متون و تصاویر با کیفیت بالا و سرعت بالا مناسب است و معمولا در ادارات و محیطهای تجاری از آن استفاده میشود. مرکب چاپی که در این دستگاهها استفاده میشود عبارت است از:
- تونرهای پودری (Powder toner): تونرهای پودری نوعی مرکب هستند که در چاپگرهای لیزری و دستگاههای کپی استفاده میشوند. این تونرها از ذرات ریز پودر که شامل ترکیباتی از پلاستیک، رنگدانهها و مواد معدنی مانند سیلیکا و آهن هستند، ساخته میشوند.
ماشین چاپ افست (Offset Printer)
در دستگاه چاپ افست، تصویر از یک صفحه فلزی به یک غلتک لاستیکی و سپس به کاغذ منتقل میشود. این روش برای چاپ با تیراژ بالا و با کیفیت بالا مانند چاپ کتابها، مجلات و بروشورها مناسب است. چاپ افست بهدلیل کیفیت خوب تصاویر و قابلیت تولید انبوه، یکی از محبوبترین روشهای چاپ است. در این ماشینها از مرکب زیر استفاده میشود:
- مرکب لیتوگرافیک (Lithographic Ink): این مرکب از ترکیبی از رنگدانهها، بایندرها و حلالها تشکیل شدهاست و بهدلیل خاصیت عدم اختلاط روغن و آب، بهراحتی بر روی سطوح مختلف منتقل میشود.
ماشین چاپ فلکسو (Flexographic Printer)
دستگاه فلکسو از صفحات انعطافپذیر برای انتقال مرکب به سطوح مختلف استفاده میکند. این روش بهدلیل سرعت بالا و قابلیت چاپ بر روی انواع مواد مانند پلاستیک و کاغذ، در صنعت بستهبندی و چاپ برچسب بسیار محبوب است و معمولا برای چاپ بستهبندی و مواد انعطافپذیر بکار گرفته میشود. مرکبی که برای چاپ در این دستگاهها استفاده میشود عبارت است از:
- مرکب چاپ فلکسو (Flexographic Inks): این مرکب از ترکیبی از رنگدانهها، رزینها و حلالها تشکیل شدهاست و بهدلیل خاصیت سریع خشکشدن و قابلیت چاپ بر روی انواع سطوح مانند کاغذ، پلاستیک، فیلمهای بستهبندی، برچسب و غیره بسیار محبوب است.
ماشین چاپ گراور (Gravure Printer)
در دستگاه چاپ گراور، تصویر بر روی یک سیلندر حکاکی شدهاست و مرکب از این سیلندر به سطح چاپ منتقل میشود. این دستگاه برای چاپ با کیفیت بالا و در مقادیر زیاد مناسب است و معمولا برای چاپ بستهبندیهای لوکس و مجلات استفاده میشود. مرکب بکاررفته در این دستگاه عبارت است از:
- مرکب گراور (Gravure Inks): این مرکب نیز از ترکیبی از رنگدانهها، رزینها و حلالها تشکیل شده و بهدلیل خاصیت انتقال مرکب از سیلندر حکاکی شده به سطح چاپ، برای تولید تصاویر با کیفیت بالا و جزئیات دقیق مناسب است.
ماشین چاپ سیلک (Silk Screen Printer)
در چاپ سیلک، مرکب از طریق یک مش با استفاده از یک سکوئیجی (squeegee) به سطح چاپ منتقل میشود. این روش برای چاپ بر روی پارچه، کاغذ و سطوح دیگر مناسب است و معمولا از آن در تولید تیشرت و محصولات تبلیغاتی استفاده میشود.
- مرکب چاپ سیلک: این مرکب بهدلیل ویسکوزیته بالا، قابلیت چاپ بر روی سطوح مختلف، کیفیت بالای چاپ و رنگهای زندهای که دارد، بسیار محبوب است.
ماشین چاپ تامپو (Tampo Printer)
در ماشین چاپ تامپو، یک تصویر از یک صفحه به یک پد سیلیکونی و سپس به سطح چاپ منتقل میشود. این دستگاه برای چاپ بر روی اشیاء با اشکال غیرمعمول و سطوح ناهموار مناسب است. مرکب بکاررفته در این دستگاه عبارت است از:
- مرکب چاپ تامپو (Tampo Ink): این مرکب بهصورت مایع است و معمولا از رنگدانهها و رزینها تشکیل شده و بهوسیله یک پد سیلیکونی به سطح چاپ منتقل میشود. چاپ تامپو بهدلیل قابلیت چاپ بر روی سطوح غیرمعمول و اشیاء سهبعدی، کاربردهای فراوانی در صنایع مختلفی از جمله تبلیغات، پزشکی و تولید محصولات دارد.
ماشین چاپ اسکرین (Screen Printer)
این دستگاه مشابه دستگاه چاپ سیلک است که برای چاپ بر روی سطوح مختلف با استفاده از یک مش و سکوئیجی مورداستفاده قرار میگیرد. بهدلیل سرعت و کارایی بالای این دستگاه در تولید انبوه، از آن در صنایع مختلفی استفاده میشود. مرکبی که در این دستگاه مورداستفاده قرار میگیرد عبارت است از:
- مرکب چاپ اسکرین (Screen Printing Ink): این مرکب از رنگدانهها، رزینها و حلالها تشکیل شده و معمولا برای چاپ بر روی سطوح مختلف مانند پارچه، کاغذ و پلاستیک مورداستفاده قرار میگیرد.
ماشین چاپ لترپرس (Letterpress Printer)
در ماشین چاپ لترپرس، مرکب به یک سطح برجسته منتقل شده و سپس بر روی کاغذ فشار داده میشود. این روش یکی از قدیمیترین روشهای چاپ است که در آن از مرکب زیر استفاده میشود:
- مرکب چاپ لتر پرس (Letterpress Ink): این مرکب از ترکیبی از رنگدانهها و بایندرها تشکیل شدهاست و بهدلیل غلظت بالا و قابلیت ایجاد جزئیات دقیق، برای چاپ متون و تصاویر برجسته و بافتدار بر روی کاغذ و در چاپ دعوتنامهها، کارتهای تجاری و محصولات هنری مورداستفاده قرار میگیرد.
معرفی انواع مرکب چاپ براساس روش چاپ
مرکبها براساس روش چاپ به سه دسته مرکبهای مایع، مرکبهای خمیری و مرکبهای خشک شونده تقسیم میشوند. معرفی مرکبهای چاپ عبارتند از:
1. مرکبهای مایع (Liquid Inks)
شامل مرکبهایی هستند که بهراحتی بر روی سطوح پخش میشوند. برخی از رایجترین مرکبهای مایع عبارتنداز:
- مرکبهای جوهر افشان
- مرکبهای فلکسو
- مرکبهای گراور
- مرکبهای سیلک
- مرکبهای تامپو
2. مرکبهای خمیری (Paste Inks)
شامل مرکبهایی با غلظت و ویسکوزیته بالاتر هستند. برخی از رایجترین انواع مرکبهای خمیری عبارتنداز:
- مرکبهای افست
- مرکبهای لیتوگرافیک
3. مرکبهای خشکشونده (Drying Inks)
این نوع مرکبهای با سرعت بسیار بالایی خشک میشوند و معمولا در چاپ دیجیتال و افست مورد استفاده قرار می گیرند. برخی از رایجترین انواع مرکبهای خشکشونده عبارتنداز:
- مرکبهای یو وی (UV Inks): این مرکبها با استفاده از نور ماوراء بنفش (UV) خشک میشوند و بهدلیل سرعت خشکشدن بالا و کیفیت چاپ عالی، برای چاپ بر روی سطوح غیرجاذب مانند پلاستیک و شیشه، بسیار محبوب هستند.
- مرکبهای هیت ست (Heat Set Inks): مرکبهای هیت ست برای خشکشدن نیاز به حرارت دارند. در این فرآیند، مرکب با استفاده از حرارت در یک کوره خشک شده و چاپهای با کیفیت و مقاوم دربرابر خراش تولید میشود.
- مرکبهای مغناطیسی (Magnetic Inks): این مرکبها حاوی ذرات مغناطیسی هستند و برای چاپ اطلاعاتی مانند شمارههای شناسایی و بارکدها بر روی چکها و اسناد استفاده میشوند. مرکبهای مغناطیسی بهدلیل قابلیت شناسایی با دستگاههای خاص، در صنعت بانکداری و امنیت کاربرد فراوانی دارند.
معرفی انوع مرکب چاپ براساس روش خشکشدن
مرکبهای چاپ براساس روش خشکشدن به 3 دسته زیر تقسیم میشوند:
- مرکبهای خشکشونده با جذب (Absorption Drying Inks): این مرکبها به داخل کاغذ جذب میشوند و معمولا در چاپ افست یا لیتوگرافیک استفاده میشوند.
- مرکبهای خشکشونده با اکسیداسیون (Oxidation Drying Inks): این مرکبها با قرار گرفتن در معرض هوا سخت میشوند و معمولا در چاپهای صنعتی به کار میروند. مرکبهای گراور و هیت ست در این دسته قرار میگیرند.
- مرکبهای خشکشونده با UV (UV-Curable Inks): این مرکبها با نور ماوراء بنفش خشک شده و برای چاپ تصاویر با کیفیت بالا و مقاوم دربرابر خراش استفاده میشوند.
